مقدمه: چرا جمعیت ایران در حال تغییر است؟
آیا می‌دانستید که تعداد نوزادان متولدشده در ایران در سال ۱۴۰۳ به کمترین میزان در ۶۰ سال گذشته رسیده است؟ روندهای جمعیتی مانند ولادت و وفات، آیینه‌ای از وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی یک کشور هستند. این مقاله به بررسی تغییرات ولادت و وفات در ایران طی ۶۰ سال گذشته (۱۳۴۴–۱۴۰۳) می‌پردازد و با تحلیل داده‌های استانی، چالش‌های پیش روی جمعیت ایران را روشن می‌کند.
سقوط بی‌سابقه ولادت: از اوج دهه ۶۰ تا بحران ۱۴۰۳
در سال ۱۴۰۳، تنها ۹۷۹,۹۲۸ نوزاد در ایران متولد شدند، کاهشی ۷٪ نسبت به سال قبل و کمترین رقم از سال ۱۳۴۴ تاکنون. این عدد نشان می‌دهد که برای اولین بار، ولادت سالانه در ایران به زیر یک میلیون نفر سقوط کرده است.
روند تاریخی ولادت
· دهه ۵۰ (۱۳۵۰–۱۳۵۹): حدود ۱.۲ میلیون تولد سالانه، با رشد جمعیت پایدار.
· دهه ۶۰ (۱۳۶۰–۱۳۶۹): اوج ولادت با بیش از ۲ میلیون تولد سالانه، نتیجه سیاست‌های تشویقی و جوانی جمعیت.
· دهه ۷۰ (۱۳۷۰–۱۳۷۹): شروع روند کاهشی با کاهش تدریجی تولدها.
· دهه ۹۰ (۱۳۹۰–۱۳۹۹): کاهش شتاب ولادت، به‌ویژه در سال‌های اخیر.
شاخص میزان خام ولادت
· این شاخص نشان می‌دهد که به ازای هر 1,000 نفر جمعیت، چند نوزاد متولد شده است.
· در سال 1344 : 46 ولادت به ازای هر 1,000 نفر.
· در سال 1403 : تنها 11 ولادت به ازای هر 1,000 نفر، کاهشی ۷۶٪ در ۶۰ سال.
نسبت جنسی ولادت
در سال ۱۴۰۳، به ازای هر ۱۰۰ دختر، حدود ۱۰۷ پسر متولد شدند. این نسبت در سال‌های اخیر ثابت مانده است.
چرا ولادت کاهش یافته است؟
عوامل متعددی در کاهش نرخ ولادت نقش دارند:
· مشکلات اقتصادی: افزایش هزینه‌های زندگی و مسکن، جوانان را از تشکیل خانواده بازمی‌دارد.
· تغییر سبک زندگی: گرایش به ازدواج دیرهنگام و تمایل به داشتن فرزندان کمتر.
· تحصیلات و اشتغال زنان: افزایش حضور زنان در بازار کار و اولویت‌های شغلی.
· عدم اطمینان به آینده: نگرانی از وضعیت اقتصادی و اجتماعی.
تفاوت‌های استانی: از سیستان تا گیلان
نرخ ولادت در استان‌های ایران تفاوت‌های چشمگیری دارد:
· سیستان و بلوچستان: بالاترین نرخ با ۲۶ ولادت به ازای هر ۱,۰۰۰ نفر، به دلیل جمعیت جوان و فرهنگ سنتی.
· گیلان: کمترین نرخ با ۷ ولادت به ازای هر ۱,۰۰۰ نفر، به دلیل پیری جمعیت و مهاجرت جوانان.
روند کاهشی در همه استان‌ها
حتی استان‌های با نرخ ولادت بالا نیز کاهش را تجربه کرده‌اند:
· نرخ ولادت در سیستان و بلوچستان از ۳۵ در سال ۱۳۹۵ به ۲۶ در ۱۴۰۳ رسید.
· بیشترین کاهش در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، خراسان رضوی، چهارمحال و بختیاری و بوشهر مشاهده شد.
عوامل استانی
· جمعیت جوان: استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان و خوزستان به دلیل جوانی جمعیت، نرخ ولادت بالاتری دارند.
· پیری جمعیت: استان‌هایی مثل گیلان و تهران با میانگین سنی بالاتر، کاهش شدیدتری را تجربه می‌کنند.
وفات: کاهش مرگ‌ومیر و سایه پیری جمعیت
بهبود خدمات بهداشتی و درمانی، نرخ مرگ‌ومیر را به‌طور قابل‌توجهی کاهش داده است:
· نرخ خام وفات در سال 1403 : 5.3 فوت به ازای هر 1,000 نفر .
· روند ثابت : به جز دوره شیوع کرونا، نرخ وفات در سال‌های اخیر پایدار مانده است.
· افزایش میانگین سنی جمعیت ایران (در حال حاضر 31 سال ) می‌تواند منجر به افزایش نرخ وفات در دهه‌های آینده شود.
رشد طبیعی جمعیت: کاهش مداوم
رشد طبیعی جمعیت تفاوت بین ولادت و وفات در یک سال است (بدون در نظر گرفتن مهاجرت). به عبارت دیگر رشد طبیعی جمعیت نشان می دهد فارغ از مهاجرت و جابجایی افراد، جمعیت چه روندی را طی می‌کند.
· سال 1403: رشد طبیعی جمعیت 6/1 نفر به ازای هر 1,000 نفر بود.
روند بلند مدت:
· از دهه 70 (1370–1379) روند کاهشی رشد طبیعی جمعیت آغاز شد.
· در دهه 90 (1390–1399)، شیب کاهش کمتر شد و تاکنون ادامه دارد.
چشم‌انداز آینده: ایران در دهه‌های پیش رو
کاهش ولادت و پیری جمعیت، چالش‌های جدی برای ایران ایجاد خواهد کرد:
کاهش نیروی کار: با کاهش جمعیت جوان، نیروی کار در دهه‌های آینده کوچک‌تر می‌شود.
فشار بر سیستم بازنشستگی:افزایش جمعیت سالمند، هزینه‌های بازنشستگی و درمانی را بالا می‌برد.
تغییرات اجتماعی: کاهش خانواده‌های پرجمعیت، ساختار اجتماعی و فرهنگی را تغییر می‌دهد.
برای اطلاعات بیشتر و دسترسی به داده‌های کامل جمعیت، ولادت و وفات، ازدواج و طلاق و …، به بخش «جمعیت و مهاجرت» در ایران استاتیس مراجعه نمائید.
