مقدمه: آمارهایی که آینده شهرنشینی را ترسیم می‌کنند
بر اساس سرشماری رسمی نفوس و مسکن در آبان ۱۳۹۵، ۹۸ شهر کشور دارای جمعیتی بیش از ۱۰۰ هزار نفر هستند. این رقم معادل ۷۱٪ از جمعیت شهرنشین و حدود ۵۳٪ از کل جمعیت ایران است. آمارهای این سرشماری، چشم‌اندازی دقیق از روند تمرکز جمعیتی در کلان‌شهرها و نقش پویای مهاجرت در تغییر نقشه جمعیتی کشور ارائه می‌دهد.
10 شهر پرجمعیت ایران
تهران با فاصله‌ای قابل توجه، بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر کشور است. فهرست ۱۰ شهر اول به شرح زیر است:
رتبه | استان | شهر | جمعیت |
1 | تهران | تهران | 8,693,706 |
2 | خراسان رضوی | مشهد | 2,987,323 |
3 | اصفهان | اصفهان | 1,961,260 |
4 | البرز | کرج | 1,615,218 |
5 | فارس | شیراز | 1,565,572 |
6 | آذربایجان شرقی | تبریز | 1,558,693 |
7 | قم | قم | 1,201,158 |
8 | خوزستان | اهواز | 1,184,788 |
9 | کرمانشاه | کرمانشاه | 946,651 |
10 | آذربایجان غربی | ارومیه | 736,224 |
تهران به‌تنهایی بیش از یک‌دهم جمعیت کشور را در خود جای داده و همچنان کانون اصلی تمرکز شهری در ایران باقی مانده است.
نرخ رشد جمعیت: مهاجرت و گسترش شهرهای اطراف تهران
از میان ۱۰ شهری که بیشترین رشد سالانه را تجربه کرده‌اند، ۷ شهر متعلق به استان تهران هستند. تمرکز فعالیت‌های اقتصادی، آموزشی و رفاهی در پایتخت موجب گسترش سریع شهرهای اقماری مانند پرند، اندیشه و پردیس شده است. مجموع جمعیت این شهرهای حاشیه‌ای اکنون به بیش از ۲.۷ میلیون نفر می‌رسد؛ رقمی معادل کل جمعیت چهار استان کشور!
بالاترین نرخ رشد سالانه: شهر اندیشه
رشد منفی جمعیت: مسجد سلیمان (استان خوزستان)
شهرهایی مانند بروجرد، آبادان، ملایر، قوچان و بندر انزلی نیز با رشد جمعیتی پایین یا راکد روبه‌رو بوده‌اند.
توزیع جغرافیایی جمعیت: تمرکز در ۴ استان اصلی
بررسی پراکندگی جمعیتی در میان شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر نشان می‌دهد که تمرکز قابل توجهی در چهار استان کلیدی کشور وجود دارد:
استان تهران: ۱۲ شهر پرجمعیت
استان خوزستان: ۱۰ شهر
استان خراسان رضوی: ۷ شهر
استان اصفهان: ۶ شهر
این چهار استان، مجموعاً ۳۵ شهر از ۹۸ شهر پرجمعیت کشور را شامل می‌شوند. این تمرکز می‌تواند فرصت‌ها و چالش‌هایی را در زمینه توسعه شهری، خدمات عمومی و مدیریت منابع به همراه داشته باشد.
