📍 مقدمه
سرشماری عمومی کشاورزی ۱۴۰۳ که توسط مرکز آمار ایران اجرا شد، گامی مهم در شناخت دقیق وضعیت کشاورزی کشور به‌شمار می‌رود. این سرشماری اطلاعاتی ارزشمند از وضعیت بهره‌برداران، اراضی، دام‌ها، فعالیت‌های تولیدی و شاخص‌های کلیدی کشاورزی در سطح استان‌ها فراهم کرده که می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری‌های مهم در حوزه سیاست‌گذاری، سرمایه‌گذاری و توسعه روستایی قرار گیرد.
چند بهره‌بردار کشاورزی در ایران فعال‌اند؟
بر اساس نتایج این سرشماری، تعداد بهره‌برداران کشاورزی در کشور به ۴.۲۸۷ میلیون نفر رسید. از این تعداد:
– 73 درصد بهره‌برداران، خانوارهای معمولی ساکن هستند.
– 27 درصد بهره‌برداران، غیرساکن و مابقی شرکت‌ها و موسسات عمومی هستند.
– ۸.۲ هزار واحد توسط شرکت‌های رسمی یا نهادهای عمومی اداره می‌شود.
جالب اینکه سهم بانوان در این حوزه نیز قابل توجه است؛ بیش از ۳۵۲ هزار بهره‌بردار زن (معادل 8 درصد) در فعالیت‌های کشاورزی مشارکت داشتند.
توزیع سنی بهره‌برداران
میانگین سن بهره‌برداران کشاورزی در سال ۱۴۰۳، ۵۳ سال اعلام شده است. این عدد نشان‌دهنده روند سالخوردگی فعالان کشاورزی است و می‌تواند زنگ خطری برای آینده نیروی انسانی این بخش باشد و لزوم ورود نسل جوان به این حوزه برای تضمین پایداری بلندمدت آن است.
سطح تحصیلات بهره‌برداران
از نظر سطح سواد:
– ۷۷ درصد بهره‌برداران باسواد بودند.
– از این تعداد، بیش از ۳.۲ میلیون نفر دارای تحصیلات رسمی از ابتدایی تا دانشگاهی هستند.
– تنها ۸۵ هزار نفر مدرک دانشگاهی در رشته‌های کشاورزی دارند.
– فقط 10 درصد بهره‌برداران دارای مدرک دانشگاهی هستند.
این آمار نشان می‌دهد که هنوز فاصله چشمگیری تا حرفه‌ای‌سازی و دانش‌محور شدن کشاورزی کشور وجود دارد.
وسعت اراضی کشاورزی در کشور چقدر است؟
کل اراضی کشاورزی در ایران به ۱۷.4 میلیون هکتار می‌رسد که شامل:
– ۱۵.۴ میلیون هکتار اراضی زراعی
– ۱.۹ میلیون هکتار باغات و قلمستان‌ها
نکته مهم این است که میانگین مساحت بهره‌برداری‌های دارای زمین، ۴.8 هکتار بوده است که از کوچکی واحدهای تولیدی حکایت دارد؛ چالشی جدی در مسیر بهره‌وری و مکانیزاسیون.
خوزستان بیشترین و گیلان کمترین میانگین مساحت بهره‌برداری‌های دارای زمین را در بین استان‌ها دارند.
بررسی استانی: کدام استان‌ها پیشتازند؟
· کرمان با بیش از 337 هزار بهره‌بردار، بیشترین تعداد را در میان استان‌ها داراست.
· استان‌های خراسان رضوی، مازندران و فارس از لحاظ تعداد بهره‌بردار در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
· در زمینه اراضی زراعی، خوزستان با بیش از ۱.۵ میلیون هکتار زمین زراعی پیشتاز است.
· آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و کردستان از لحاظ زمین‌های زراعی نیز به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
· در حوزه اراضی باغی، کرمان با ۴۰۳ هزار هکتار باغ و قلمستان، بیشترین سهم را دارد. فارس و خراسان رضوی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
زراعت گندم؛ محصول استراتژیک
گندم همچنان مهم‌ترین محصول زراعی ایران است. نتایج سرشماری نشان می‌دهد:
· حدود ۱.5 میلیون بهره‌بردار به کشت گندم اشتغال دارند.
· مجموع سطح زیر کشت گندم کشور ۸.4 میلیون هکتار است.
· از این مقدار، ۳۱ درصد به صورت آبی و ۶۹ درصد به صورت دیم کشت می‌شود.
استان‌های خوزستان، کردستان و اصفهان از قطب‌های اصلی تولید گندم به‌شمار می‌روند.
وضعیت دامداری در ایران
یکی از مهم‌ترین بخش‌های کشاورزی ایران، پرورش دام سبک (گوسفند و بز) و سنگین (گاو، گاومیش، شتر) است. طبق آمار:
· ۱.2 میلیون بهره‌برداری دارای دام سبک شامل گوسفند و بز هستند.
· مجموع دام سبک کشور به ۵۳ میلیون راس می‌رسد.
· حدود ۵۳۰ هزار بهره‌برداری نیز 5.5 میلیون دام سنگین شامل گاو، گاومیش، شتر دارند.
استان‌های فارس، کرمان و خوزستان بیشترین تعداد دام سبک را دارند. تهران و اصفهان نیز بیشترین تعداد دام سنگین را دارند.
فعالیت‌های نوین کشاورزی؛ رشد گلخانه‌ها
یکی از نکات مثبت در سرشماری ۱۴۰۳، افزایش تعداد واحدهای کشت گلخانه‌ای است:
· بیش از ۳۷ هزار بهره‌برداری به این فعالیت پرداخته‌اند.
· استان‌های کرمان، مازندران و اصفهان بیشترین سهم را در این بخش دارند.
کشت گلخانه‌ای به دلیل بهره‌وری بالا در مصرف آب و تولید مستمر در تمام فصول، یکی از ارکان آینده‌نگر کشاورزی ایران محسوب می‌شود.
جمع‌بندی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
این سرشماری نشان داد که با وجود وسعت زیاد اراضی و تنوع فعالیت‌های کشاورزی، چالش‌های کلیدی همچون بالا بودن سن بهره‌برداران، پایین بودن سطح سواد، عدم استفاده گسترده از فناوری‌های نوین، و نابرابری‌های منطقه‌ای در بهره‌وری همچنان پا برجاست.
با این حال، فرصت‌هایی همچون توسعه کشت گلخانه‌ای، افزایش مشارکت زنان، و بهره‌گیری از تحصیل‌کردگان جوان، مکانیزه کردن کشت و تغییر الگوی کشت مطابق با شرایط آب و هوایی می‌تواند این حوزه را به یکی از ارکان مهم اقتصادی ایران تبدیل نماید.
🔍 داده‌های سرشماری کشاورزی
برای مشاهده جزئیات کامل و جداول مربوطه، به بخش سرشماری کشاورزی در صفحه “کشاورزی” ایران استاتیس مراجعه نموده و جداول را دانلود نمائید.
